Pielgrzymka architektów

Santiago de Compostela, stolica Galicji, regionu w północno-zachodniej Hiszpanii, jest celem pielgrzymek do grobu Świętego Jakuba Apostoła. Od niedawna pielgrzymują tam również koneserzy architektury nowoczesnej. Nad starym miastem góruje bowiem nowe, nazywane Miastem Kultury, wyrzeźbione w granicie, stali i szkle, jego mury idealnie wpisują się w skały i zbocza Gór Kantabryjskich.

Koncepcja kompleksu budynków, które przypominają pofałdowane wzgórza o wyraźnie zarysowanych konturach, powstała w wyniku komputerowego nałożenia siatki autentycznej starówki miasta – słynnego centrum pielgrzymkowego – na wznoszące się nad nim wzgórze Monte Gaiás. Średniowieczna historia Santiago nie została więc zacytowana w nowym miejscu dosłownie, ale na zasadzie transkrypcji – nowego, symbolicznego wyrażenia tkanki miejskiej.

W średniowiecznej części miasta zachowało się 5 traktów pielgrzymkowych prowadzących do centralnie położonej katedry, w której znajduje się legendarny grób Świętego Jakuba Apostoła. W projekcie te szlaki zostały odwzorowane na szczycie wzgórza. Po nałożeniu struktury miasta na strukturę góry linie wybrzuszyły się i w połączeniu z budynkami przypominają stanowisko archeologiczne podzielone naturalnymi pęknięciami. Albo też – jak woli sam architekt – muszlę przegrzebka, smacznego i pospolitego tutaj małża nitkoskrzelnego, który stał się symbolem pielgrzymki do katedry Świętego Jakuba w Santiago de Compostela, jednego z najważniejszych punktów pielgrzymkowych Kościoła katolickiego. Byłby to zatem przegrzebek w gigantycznym rozmiarze, bo to jego Miasto Kultury Galicji rozciąga się na powierzchni 142 tys. m2.

Przypominające kominy wieże projektu Hejduka (jedna w szkle, druga w granicie) nawiązują do średniowiecznych wież sanktuarium Świętego Jakuba.

W HOŁDZIE DLA KOLEGI

Kompleks obiektów powstał jako miejsce kultywowania dziedzictwa historycznego Galicji, ale w założeniu jego fundatorów ma przekształcić się w tętniące życiem miejsce, gdzie można nie tylko obcować ze sztuką, ale także zrobić zakupy, zjeść i odpocząć. Ważnym elementem jego architektury – i też jedynym, które nie powstało w pracowni Eisenmana – są dwie wieże autorstwa Johna Hejduka. Zbudowane wokół szkieletowej ramy ze stali o wysokości 25 m, pierwsza w szkle, druga w okładzinie z niebieskiego granitu. Zaprojektowane w 1992 roku do ogrodu botanicznego w Belvís, nie zostały wówczas zrealizowane.

Po śmierci Hejduka w 2000 roku Eisenman uznał, że praca kolegi z Nowego Jorku (Eisenman w latach 60. XX w. wraz z Johnem Hejdukiem, Michaelem Gravesem, Charlesem Gwathmeyem i Richardem Meierem był członkiem grupy twórczej New York Five, inspirującej się dziełami Le Corbusiera) świetnie wpisze się w obszar Miasta Kultury. Co ciekawe, miejscowi przewodnicy uzasadniają obecność dwóch wież w tym miejscu nawiązaniem do wież wspomnianej katedry Świętego Jakuba (widocznych z ulokowanego pod nimi punktu widokowego). Wszystko wskazuje więc na to, że Miasto Kultury zaczyna żyć własnym życiem i pisać swoją historię. Wieże mają być wykorzystywane jako punkty recepcyjne i informacyjne dla Miasta Kultury, a tak naprawdę jako najbardziej wyraziste elementy kompleksu, stają się powoli jego symbolem.

NAD WYRAZ

Idea Miasta Kultury Galicji przerosła możliwości jej urzeczywistnienia. Budowa zatrzymała się po realizacji 3⁄4 projektu, który rozpoczął się w okresie bańki mieszkaniowej w Hiszpanii w 2000 roku, ale zaszkodził mu wyraźnie kryzys pod koniec pierwszej dekady.

Pierwotny budżet w wysokości ok. 100 mln euro wzrósł czterokrotnie. Ponadto kwarcyt do obłożenia traktów i pokrycia dachowego sprowadzano z Brazylii, chociaż w Galicji jest go pod dostatkiem, a nawet ponad dostatek. W efekcie doraźnie przepadły dwa kluczowe komponenty konceptu: opera oraz muzeum sztuki.

Krytycy tej inwestycji uznają, że słusznie, bo to zbyt wielka ekstrawagancja dla 100-tysięcznego miasta, jakim jest Santiago de Compostela. Ale dla wielu, którzy tu dotarli szlakiem turystycznym (45 minut z miasta) lub autobusem miejskim nr 9, przestrzeń ta oferuje niezatarte wrażenia natury estetycznej i filozoficznej.

Wszak jej architekt przyjaźnił się, a nawet współpracował z francuskim filozofem Jacques’em Derridą, którego idee były wsparciem dla dekonstruktywistów. Gdyby ktoś chciał Eisenmana o to zapytać, to architekt jest już na emeryturze, ale prowadzi seminaria teoretyczne i zaawansowane studia projektowe w Yale.

Całość spajają „kaminosy” (szlaki), czyli deptaki między budynkami wiodące do publicznego placu, który przypomina górską nieckę wypełnioną zielenią, kamieniami i wodą, co ma odniesienie od celu pielgrzymek stale podążających zboczami i szczytami gór do sanktuarium Świętego Jakuba.

Autor: Piotr Baran

Artykuł z magazynu dla architektów FORM, wyd. 1/2020